ऑनलाइन बँकिंग
मित्रांनो तुम्हाला माहितीच असेल की आज च्या आपल्या या काळामध्ये सर्वच ऑनलाईन झालेल आहे सर्वे व्यवहार आपण ऑनलाइन करतो तसेच बँकेमध्ये करतो तर आज आपण ऑनलाईन बँकिंग काय आहे हे बघूया ऑनलाइन बँकिंग ज्याला आपण इंटरनेट बँकिंग बँकिंग किंवा होम बँकिंग म्हणून सुद्धा ओळखले जाते.
हे इलेक्ट्रॉनिक पेमेंट प्रणाली आहे जी बँक किंवा अनेक वित्तीय संस्थेच्या ग्राहकांना वित्तीय संस्थेच्या वेबसाईटच्या मदतीने वेगवेगळ्या प्रकारचे आर्थिक व्यवहार करण्यात सक्षम करते ऑनलाइन बँकिंग प्रणाली साधारणपणे ग्राहकांना पारंपारिक शाखा बँकिंग च्या शिवाय अथवा त्या व्यतिरिक्त बँकिंग सेवांमध्ये प्रवेश देण्यासाठी बँकेच्या मदतीने चालवल्या जाणाऱ्या गोवर बँकिंग प्रणालीच्या सोबत जोडली जाणार अथवा त्याचा भाग असेल.
ऑनलाईन बँकिंग शाखा नेटवर्कवरील अवलंबित्व कमी करून बँकेच्या परिचलन खर्चामध्ये लक्षणीय गट करत असते त्याचप्रमाणे काही ग्राहकांना शाखा बँकेला भेट देण्याची गरज कमी करून त्याचप्रमाणे शाखा बंद असताना सुद्धा बँकिंग व्यवहार करण्यात सक्षम होण्याची सोय करून जास्त सुविधा देतील.
इंटरनेट बँकिंग व्यक्तिगत त्याचप्रमाणे कोपरेट बँकिंग सेवा प्रदान करते यामध्ये खाते शिल्लक पहाणे स्टेटमेंट प्राप्त करणे अलीकडे लिहा तपासणी खात्यामध्ये पैसे हस्तांतरित करणे त्याचप्रमाणे पेमेंट करणे यांच्यासारखे वैशिष्ट्ये प्रदान केली जातात काही बँका डायरेक्ट बँक म्हणून काम करतात तिथे ते संपूर्णपणे इंटरनेट किंवा इंटरनेट त्याचप्रमाणे टेलिफोन च्या मदतीने काम करतात.
इतिहास
पूर्वगामी
आधुनिक ऑनलाईन बँकिंग सेवांचा अग्रदुत इसवी सन 1980 च्या दशकाच्या सुरुवातीपासून इलेक्ट्रॉनिक त्याचप्रमाणे दूरध्वनीच्या मदतीने दुरुस्त बँकिंग होता ऑनलाईन हा शब्द इसवी सन 1980 च्या दशकाच्या उत्तरामध्ये लोकप्रिय झाला.
त्याचप्रमाणे फोन लाईन वापर करून बँकिंग प्रणालीमध्ये प्रवेश करण्यासाठी टर्मिनल कीबोर्ड त्याचप्रमाणे टीव्ही किंवा मॉनिटरच्या वापरासंदर्भात केले होम बँकिंग म्हणजे बँकेला सूचनाच्या सोबत फोन लाईन खाली दोन पाठविण्यासाठी आणखी एक कीपॅड चा उपयोग करणे सुद्धा संदर्भित करू शकते.
संगणक बँकिंगचा उदय
एक इसवी सन 1985 AT&T बँकिंग कन्सोल युनायटेड अमेरिकन बँक नॉक्सव्हील टेनेसी येथे मुख्यालय असलेली कम्युनिटी बँक डिसेंबर १९८० मध्ये ग्राहकांना प्रथम होम बँकिंग सेवा ऑफर करण्यात आली.
युनायटेड अमेरिकन त्यांच्या टीआरएस-८० संगणकासाठी सुरक्षित सोनू कूल मॉडेल तयार करण्यासाठी रेडिओ स्केच सोबत भागीदारी केली त्यामुळे बँक ग्राहकांना त्यांच्या खात्याच्या माहितीमध्ये सुरक्षितपणे प्रवेश करता आला.
त्याच्या पहिल्या वर्षामध्ये उपलब्ध असलेल्या सेवांमध्ये बिल पे खाते शिल्लक तपासणी त्याचप्रमाणे कर्जत तसेच गेम एक्सेस बजेट त्याचप्रमाणे टॅक्स कॅल्क्युलेटर तसेच दैनिक वर्तमानपत्रांचा सहभाग होतो हजारो ग्राहकांनी सेवेसाठी दरमहा 25 ते 30 दिले मोठ्या बँका इतर युनायटेड अमेरिकन च्या समांतर मार्गावर काम करत आहेत.
त्यानंतर इसवी सन 1981 मध्ये न्यूयॉर्कच्या चार मुख्य बँकांनी म्हणजेच की (सिटी बँक चेस मेनहेटन केमिकल बँक त्याचप्रमाणे मॅन्युफॅक्चरर्स हॅनोवर) होम बँकिंग सेवा देव केल्या व्हिडिओ ऑक्टोस प्रणाली उपयोग करून व्हिडिओ अपडेटच्या व्यवसाय अपयशामुळे या बँकिंग सेवा फ्रान्स म्हणजेच की (जेथे लाखो व्हिडिओ ऑक्टेस टर्मिनल (मिनिटेल) तेथे दूरसंचार प्रदात्याने दिले आहेत).
त्याचप्रमाणे युके तेथे प्रेस्टल प्रणाली उपयोग केल्या गेले होते त्या व्यतिरिक्त कधीही लोकप्रिय झाली नाही फ्रान्समधील प्रथम व्हिडिओ टॅक्स बँकिंग सेवा 20 डिसेंबर इसवी सन 1983 रोजी बँकेने म्हणजेच की आता HSBC चा भाग सुरू केली होती.
व्हिडिओ ओटेक्स्ट ऑनलाईन बँकिंग सेवा शेवटी इसवी सन 1991 पर्यंत 19 % मार्केट शेअर वर पोहोचली युनायटेड अमेरिकन बँकेच्या फर्स्ट टू मार्केट संगणक बँकिंग प्रणालीच्या विकासांनी राष्ट्रीय स्तरावर परवाना देण्याचे उद्दिष्ट ठेवली होती.
पण बँकेची मालक जी विचार इसवी सन 1978 टेनिसच्या कर्जाच्या फसणुकीचा परिणाम म्हणून इसवी सन 1983 मध्ये युनायटेड अमेरिकन यशस्वी झाल्यावर प्रतिस्पर्ध्यांनी त्यांना मागे टाकले.
इसवी सन १९८२ च्या नॉक्स विल वर्ल्ड प्लेयरचे गव्हर्नर त्याचप्रमाणे प्रमोटर साठी लोकशाही उमेदवार फर्स्ट टेनिस बँकेने यांनी यशस्वी बँक विकत घेतली तिने संगणक बँकिंग प्लॅटफॉर्म विकसित करण्याचा अथवा यवसायिकरण करण्याचा प्रयत्न केला नाही.
इंटरनेट आणि ग्राहकांची अनिच्छा आणि बँकिंग
इसवी सन 1990 च्या दशकाच्या उत्तरार्धा मध्ये ज्यावेळेस क्लिक्स त्याचप्रमाणे ब्रिजचा उत्साह वाटला त्यावेळेस इतर बँकांनी वेब आधारित बँकिंग ला एक धोरणात्मक अत्यावश्यक म्हणून पाहण्यास सुरुवात केली.
इसवी सन 1996 वर्षी ओपी फायनान्शिअल ग्रुप एक सहकारी बँक जगामधील दुसरी त्याचप्रमाणे युरोपमधील प्रथम ऑनलाइन बँक तयार झाली ऑनलाइन बँकिंगची आकर्षण अगदी स्पष्ट आहे कमी झालेला व्यवहार खर्च सेवांची सुलभ एकत्रीकरण परस्पर विपणन क्षमता त्याचप्रमाणे ग्राहकांच्या अद्या तसेच नफा मार्जिन वाढवणारे अनेक कायदे याशिवाय ऑनलाइन बँकिंग सेवा संस्थांना एकल पॅकेज मध्ये जास्त सेवा एकत्रित करण्यास मान्यता देतात.
त्यामुळे ग्राहकांना आकर्षित करते तसेच ओव्हरट कमी करते इसवी सन 1995 मध्ये वेल्स फार्गो की पहिल्यांदा यूएस बँक आपल्या वेबसाईटवर खाते सेवा जोडण्यासाठी इतर बँका त्वरित खटला अनुसरण करतात.
त्याच वर्षी राष्ट्रपतीपद हे प्रथम यूएस इंटरनेटवर बँक खाते उघडण्यासाठी बँक ऑनलाईन बँकिंग अहवालाच्या संशोधनाप्रमाणे इसवी सन 1999 च्या शेवटी 0.4% पेक्षा कमी कुटुंबीय ऑनलाईन बँकिंग उपयोग करत होते.
2001 मध्ये बँक ऑफ अमेरिका ही दशलक्ष ऑनलाईन बँकिंग ग्राहकांची प्रथम बँक तयार झाली होती ती तिच्या ग्राहक संख्येच्या 20% पेक्षा अधिक आहे त्या तुलनेमध्ये सिटी ग्रुप सारख्या मोठ्या राष्ट्रीय संस्थांनी जागतिक स्तरावर 2.2 दशलक्ष ऑनलाईन संबंधांचा दावा केला आहे.
ऑपरेशन
बँक त्याचप्रमाणे ऑनलाईन बँकिंग सुविधांमध्ये प्रवेश करण्यासाठी इंटरनेट प्रवेश असलेल्या ग्राहकाने सेवेसाठी बँक कडे नोंदणी करणे गरजेचे आहे त्याचप्रमाणे ग्राहक भरताळणीसाठी पासवर्ड तसेच अनेक क्रेडिट स्नेहल सेट करणे महत्त्वाचे आहे ग्राहक वित्तीय संस्थेच्या सुरक्षित वेबसाईटला भेट देतो त्याचप्रमाणे आधी सेट केलेला ग्राहक क्रमांक तसेच ब्रिटिशनर उपयोग करून ऑनलाईन बँकिंग सुविधे मध्ये प्रवेश करत असतो.
प्रत्येक वित्तीय संस्था ग्राहक ऑनलाईन बँकिंग च्या मदतीने कोणत्या आर्थिक व्यवहार करू शकते हे ठरवू शकते पण साधारणपणे खात येशील का अलीकडील परिवाराची यादी इलेक्ट्रॉनिक बिल पेमेंट विद्युत पुरवठा कर्ज त्याचप्रमाणे ग्राहकांच्या किंवा दुसऱ्यांच्या खात्यामधील निधी हस्तांतरण यांचा सहभाग होतो.
खूप वेळा बँका व्यवहार केलेला रकमेवर मर्यादा त्याचप्रमाणे अनेक निर्बंध सेट करतात बऱ्याच वेळा बँका ग्राहकांना बँका स्टेटमेंट च्या प्रति डाऊनलोड करणे सक्षम करतात ज्या ग्राहकांच्या आवारामध्ये छापल्या जाऊ शकतात म्हणजेच की काही बँका बँक स्टेटमेंटच्या हार्ट कॉपी पाठवण्यासाठी शुल्क आकारातात काही बँका ग्राहकांना थेट ग्राहकांच्या अकाउंटिंग सॉफ्टवेअर मध्ये योगा डाऊनलोड करण्यास सक्षम करतात.
या सुविधेमुळे ग्राहकाला चेक बुक स्टेटमेंट क्रेडिट कार्ड हरवल्याची तक्रार करणे चेकवर पेमेंट थांबवणे पत्ता बदलण्याचा सल्ला देणे त्याचप्रमाणे अनेक नियमित कृती करणे सुद्धा शक्य होऊ शकते काही वित्तीय संस्था विशेष इंटरनेट बँकिंग सेवा देतात.
उदाहरणार्थ व्यक्तिकत आर्थिक व्यवस्थापन समर्थन जसे की व्यक्तिगत लेखा सॉफ्टवेअरमध्ये डेटा आयात करणे काही ऑनलाईन बँकिंग प्लॅटफॉर्म खाते एकत्र करण करण्यात समर्थन देता जेणेकरून ग्राहकांना त्यांच्या सर्व खात्याचे एकाच ठिकाणी निरीक्षण करता येणार मग ते त्यांच्या प्रमुख बँकेमधून असत किंवा वेगवेगळ्या संस्था सोबत असोत.
सुरक्षा
ग्राहकांच्या आर्थिक माहितीची सुरक्षा खूप गरजेची आहे त्या व्यतिरिक्त ऑनलाईन बँकिंग कार्य करू शकत नाही तसेच स्वतः बँकासाठी प्रतिष्ठित चीजो किंवा आवश्यक आहे ग्राहकांच्या नोंदीवर अनधिकृत ऑनलाईन प्रवेशांचा धोका कमी करण्यासाठी वित्तीय संस्थांनी अनेक सुरक्षा प्रक्रियांची स्थापना केली आहे.
पण स्वीकारलेल्या वेगवेगळ्या पद्धतीमध्ये सातत्या नाही सुरक्षित वेबसाईटचा वापर आसपास सर्वत्र स्वीकारलेला गेला आहे एकल पासवर्ड प्रामाणिक कर आज पण उपयोगात असेल तर काही देशांमध्ये ऑनलाईन बँकिंग साठी ते स्वतःच पुरेसे सुरक्षित मानले जात नाही ऑनलाईन बँकिंग साठी मुलता दोन वेगवेगळ्या सुरक्षा पद्धतीचा उपयोग केला जाते पॅन ्ट सिस्टीम तेथे पिन पासवर्डची प्रतिनिधित्व करतो लॉगिन साठी उपयोग केला जातो.
त्याचप्रमाणे युवा प्रमाणे करण्यासाठी वन टाइम पासवर्डची प्रतिनिधित्व करणारे त्यान त्यांनी विविध प्रकारे वितरित केले जाऊ शकते सर्वात लोकप्रिय म्हणजे ऑनलाईन बँकिंग वापरकर त्यास पोस्टल पत्राच्या मदतीने त्यांची यादी पाठवण्यात वापरण्याचा आणखी एक मार्ग म्हणजे सुरक्षा टोकन उपयोग करून ते तयार करणे.
ही टोकन व्युत्पन्न केलेले TAN सुरक्षा टोकन म्हणजेच की (टू-फॅक्टर ऑथेंटिकेशन अथवा टू एफए मध्ये संग्रहित केलेल्या वेळेवर एका अद्वितीय गुपितावर अवलंबून असतात जास्त प्रगत TAN जनरेटर म्हणजेच कि (chipTAN) TAN जनरेशन प्रक्रियेमध्ये व्यवहाराचा डेटा त्यांच्या स्वतःच्या स्क्रीनवर प्रदर्शित केल्यानंतर सुद्धा समाविष्ट करता जेणेकरून वापर का त्याला ट्रांजेक्शनच्या मदतीने वार डेटा मध्ये गुप्तपणे फेरफार करण्याचा प्रयत्न करत असलेले मन इन द मिडल हल्ले शोधता येतील.
हल्ले
आज उपयोग केल्या जाणारा ऑनलाईन बँकिंग वरील हल्ले हे लॉगिन देतात त्याचप्रमाणे वेतन चोरण्यासाठी वापरकर्त्याची फसवणूक करण्यावर आधारित आहे त्या हल्ल्यांची दोन सुप्रसिद्ध उदाहरण म्हणजे फिशिंग त्याचप्रमाणे फॉर्मिंग क्रॉस साईड कटिंग तसेच की लवकर फ्रोजन हाऊसचा उपयोग लॉगिन माहिती सोडण्यासाठी सुद्धा केला जाऊ शकतो.
स्वाक्षरी आधारित ऑनलाइन बँकिंग पद्धतीवर हल्ला करण्याची एक पद्धत म्हणजे उपयोग केलेल्या सॉफ्टवेअर मध्ये अशा प्रकारे फेरफार करणे की योग्य व्यवहार स्क्रीनवर दाखविले जाणार.
त्याचप्रमाणे बनावट व्यवहार पार्श्वभूमीमध्ये सही केले जाणार हल्ल्यांच्या आणखी एक प्रकार म्हणजे तथाकथित ज्ञान इन द ब्राउझर हल्ला मिडल हल्ल्याचा एक प्रकार ज्यामध्ये फ्रोजन हॉर्स रिमोट आक्रमण करताना गणतंत्र्य खाते क्रमांक त्याचप्रमाणे त्यामध्ये रक्कम गुप्तपणे बदलण्याची परवानगी देतो.